Türk Kültüründe Su Kültü ve Çeşme Fenomenolojisi Ramazan Adıbelli

Türk-İslam kültüründe çeşmeler, insanı su, mutlak hakikat ve kendi hakikatiyle buluşturan yapılara dönüşmüştür. Bu kültürde çeşme, dünyanın birçok yerindeki durumdan farklı olarak sadece bir su temin etme aracı ya da şehirlerin meydanlarını süsleyen dekoratif bir nesne olmanın ötesinde bir hierofani hâline gelmiştir. Çeşme, insanı su ile; su ise kutsalla buluşturmaktadır. Bu kitabın konusu olan hem tarihî çeşmelerin hem de ülkemizin dört bir yanında inşa edilmeye devam eden hayrat çeşmelerinin maddi, estetik ve hatta işlevsel değerleri birbirinden farklı ve zamanla değişmiş olsa da tarih boyunca aynı derin özü muhafaza etmiştir. Çeşme fenomenolojisi ve bu fenomenin hermenötiği, olgunun altında, köklü bir soteriolojinin yer aldığını ortaya koymaktadır. Çeşmeler, profan düzlemin ötesine geçerek kutsal boyutla irtibat sağlama imkânı sunmakta ve böylece insana hem geçmiş-hâlihazır-gelecek boyutlarından oluşan zamansal düzlem hem de dünya-ukba düzlemleri arasındaki kopukluğu gideren birer köprü olma niteliği kazanmaktadır. Bu çalışma, iç içe geçmiş bu karmaşık anlam katmanlarını çözümlemeye çalışmaktadır. Bu çözümleme sonucunda çeşme fenomeninin arkasında yer alan zengin anlam dünyası göz kamaştırıcı bir biçimde ortaya çıkmaktadır. Çeşmelerin ruhuna doğru ilerleyen bu yolculuğun sonunda yapılan önemli keşiflerden biri, bu yapıların, medeniyetimize özgü hümanizmanın tüm parlaklığıyla yansıması, bütün canlılara karşı hürmet, şefkat ve muhabbetin lisan-ı hâli oluşudur. Diğer bir deyişle, çeşmeler, diğerkâmlığın, öteki için var olmanın somutlaşmış hâlleri ve bu hâllere davet eden birer çağrıdır.   

(Tanıtım Bülteninden)