Mübadelenin Mimari Kültürü-Sürmeli Meltem Yaşdağ

Yüz yıl önce imzalanan Lozan Antlaşması, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'ne siyasi ve ekonomik bağımsızlık kazandırırken görüşmeler sırasında gündeme gelen zorunlu nüfus mübadelesi her alanda büyük değişime neden olur. 30 Ocak 1923 tarihinde Türk ve Rum heyetler arasında imzalanan 'Türk ve Rum Ahalinin Değişimine Dair Sözleşme ve Protokol' gereği Türkiye’de ve Yunanistan'da doğup büyümüş yüz binlerce insan karşılıklı olarak ana yurtlarına veda eder. Bu ayrılış, mübadillerin hayatında etkisi yıllarca devam edecek olan aidiyet, kimlik ve kök arayışı ile sonuçlanır. Türkiye'de mübadelenin maddi ve manevi yıkıcı etkisini derinden yaşamış yerlerin ilk sırasında Samsun ve köyleri gelir. Samsun Bafra'ya bağlı Sürmeli köyü, coğrafi yapısı ve ailelerin göç sonrası üretim hayatına katılmalarına bağlı olarak 1930-1940 yılları arasında seri bir şekilde konut inşasına tanık olur. Ortaya çıkan evler, mübadillerin geçimlerini sağlamaya başladıkları andan itibaren önce malzeme temini, sonra da yıllara göre yapabildikleri ölçüde inşa ettikleri yapılardır. Kitapta, Samsun'un Bafra ilçesine bağlı Sürmeli Köyü'nde devlet desteğiyle yapılan numune köylerden ya da mübadele öncesinden kalan evlerin (emval-i metruke) onarılarak kullanımından bağımsız bir şekilde, mübadillerin kendi imkânları ile 1930-1940 yılları arasında yaptığı köy evleri anlatılmaktadır. Çalışmada, sırasıyla evlerin kimler tarafından hangi tarih koşulları altında yapıldığı, mimari özellikleri ve neyi sembolize ettikleri karşılaştırma yapılarak ele alınmıştır. Kitabın amacı, Türkiye'de mübadeleye ilişkin somut kültürel miras çalışmaları arasında ağırlıkla 1930 sonrası inşa edilmiş ve mübadele ile Türkiye'ye gelmiş ailelerin yaptığı kırsal yerleşimlerdeki evleri ayrı bir başlık altında toplayacak yeni bir “mübadil evi” kavramını tanımlamaktır.

(Tanıtım Bülteninden)